Bài viết được tham vấn chuyên môn cùng ThS. Hùng Lê – Tốt nghiệp Thạc sỹ Dinh dưỡng tại Đại học Y Hà Nội, hiện là Giảng viên, CEO & Co-Founder Công ty CP công nghệ trí tuệ nhân tạo VNA (chủ quản của công ty TNHH dịch vụ y tế VnaMedical VnaMedical.com)
Việc xác định dị ứng đạm sữa bò khó khăn vì các triệu chứng xuất hiện không chỉ riêng trong bệnh này mà còn gặp trong các bệnh phổ biến khác trẻ em (ví dụ như phát ban da, trào ngược, đau bụng và tiêu chảy). Nếu không được điều trị, dị ứng đạm sữa bò có thể đẫn đến chậm phát triển thể chất, các triệu chứng khó chịu kéo đài và trong một số trường hợp có thể đe dọa đến tính mạng.
- Dị ứng đạm sữa bò là gì?
Dị ứng đạm sữa bò (Cow”s Milk Protein Allergy) ở trẻ em là phản ứng miễn dịch bất thường đối với các protein có trong sữa bò hoặc các sản phẩm từ sữa bò, gây ra tình trạng dị ứng và ảnh hưởng đến các bộ phận trên cơ thể như da, hệ hô hấp, hệ tiêu hóa của trẻ. Đây là loại dị ứng thức ăn hay gặp nhất ở trẻ nhỏ.
– Trên thế giới: có khoảng 2 – 3% trẻ nhỏ dưới 1 tuổi mắc dị ứng đạm sữa bò và tỷ lệ này giảm xuống dưới 1% ở trẻ trên 6 tuổi, thực tế cho thấy hầu hết các triệu chứng sẽ chấm dứt trước khi trẻ lên 3 tuổi.
– Tại ‘Việt Nam: tỷ lệ dị ứng đạm sữa bò ở trẻ em Việt Nam khá phố biến. Kết quả phỏng vấn các bà mẹ thì có đến 12,6% trẻ có các triệu chứng nghi ngờ dị ứng đạm sữa bò, nhưng thực tế qua sàng lọc chẩn đoán thì chỉ 2,1% trẻ thực sự dị ứng với đạm sữa bò.
Dị ứng đạm sữa bò ở trẻ là nỗi lo của ba mẹ
- Nguyên nhân trẻ dị ứng đạm sữa bò
Tình trạng dị ứng đạm sữa bò xảy ra khi hệ thống miễn dịch trong cơ thể trẻ cho rằng các thành phần protein trong sữa bò là có hại cho cơ thể, khiến cơ thể tự động sản xuất ra các kháng thể miễn dịch IgE làm trung hòa các protein (chất gây dị ứng) này. Có 2 loại protein chính trong sữa có thể gây ra phản ứng dị ứng:
Casein: có trong phần rắn của sữa đông vón lại
Whey: có trong phần lỏng còn lại của sữa sau khi sữa đông vón lại
Lần tiếp theo khi cơ thể trẻ tiếp xúc với những loại đạm trong sữa bò này, kháng thể IgE đã được tạo ra sẽ có nhiệm vụ nhận diện và truyền tín hiệu nội bào cho hệ thống miễn dịch, giải phóng ra histamin và những hóa chất trung gian gây dị ứng, dẫn tới một loạt các dấu hiệu và triệu chứng dị ứng ở trẻ như: chảy nước mũi, khô họng, nổi mề đay phát ban, ngứa mắt, buồn nôn, tiêu chảy, khó thở, thậm chí sốc phản vệ…
Dị ứng đạm sữa bò xảy ra sau khi uống sữa hoặc các sản phẩm từ sữa
- Cách nhận biết trẻ dị ứng đạm sữa bò
Dị ứng đạm sữa bò gây ra một loạt các triệu chứng đa dạng trên lâm sàng về mặt hình thái lẫn thời gian xuất hiện. Phản ứng sớm xảy ra từ vài phút đến 2 giờ sau khi tiếp xúc, và có nhiều khả năng là dị ứng thông qua IgE. Trong khi đó, phản ứng muộn xuất hiện sau 48 giờ, thậm chí 1 tuần sau khi ăn vào, có nhiều khả năng liên quan đến cơ chế miễn dịch không qua trung gian IgE.
Tuy vậy trẻ dị ứng đạm sữa bò có thể sẽ có một số biểu hiện trong những tuần đầu tiên ngay khi tiếp xúc với đạm sữa bò như:
– Viêm da cơ địa
– Sưng môi và mi mắt (phù mạch)
– Nổi mề đay, phát ban (không liên quan đến việc nhiễm trùng cấp, thuốc hay nguyên nhân nào khác)
– Sổ mũi, khò khè, ho kéo dài (không liên quan đến tình trạng nhiễm trùng)
– Thường xuyên trào ngược và nôn ói
– Tiêu chảy/bón, chướng bụng. Có thể đi tiêu phân lỏng, có máu trong phân
– Cơ thể thiếu máu thiếu sắt
– Mệt mỏi kéo dài hay đau quặn (cơn colic/khóc dạ đề) >3 giờ mỗi ngày ít nhất 3 ngày trong 1 tuần kéo dài trên 3 tuần
- Các biện pháp chẩn đoán
Để chẩn đoán dị ứng đạm sữa bò một cách chánh xác nhất cần dựa trên các triệu chứng lâm sàng cùng với việc thu thập tiền sử và được xác định khi thực hiện các xét nghiệm dị ứng.
Khai thác tiền sử bệnh lý và thăm khám thể chất:
Tiền sử bệnh lý gia đình cần được khai thác vì dị ứng thường mang tính chất di truyền. Bên cạnh đó, các thông tin như: tiền sử bản thân trẻ, loại sữa trẻ đang dùng, thời điểm xuất hiện các triệu chứng, các dạng triệu chứng và các yếu tố khởi phát…đều là các thông tin quan trọng cho việc chẩn đoán cùng với việc khám lâm sàng da, hệ tiêu hóa và hệ hô hấp vì đây là các cơ quan thường chịu ảnh hưởng rõ nét của dị ứng đạm sữa bò.
Bên cạnh đó cũng cần làm một số xét nghiệm dị ứng như:
– Lẩy da (Skin prick Test) với sữa
– Xét nghiệm IgE đặc hiệu với các protein sữa bò (RAST)
– Test loại trừ/cho ăn lại: để trẻ kiêng sữa trong 2-4 tuần, nếu giảm triệu chứng thì cho ăn lại sữa công thức từ sữa bò. Nếu triệu chứng xuất hiện lại thì test dương tính, trẻ có dị ứng đạm sữa bò.
– Test thử thách đường miệng: tiêu chuẩn vàng, cần thực hiện tại bệnh viện
Có thể tiến hành một số xét nghiệm dị ứng khi cần thiết
- Cách xử trí tình huống trẻ dị ứng đạm sữa bò
Đối với trẻ dưới 12 tháng tuổi: Ở độ tuổi này thức ăn của trẻ chủ yếu là sữa và cũng là nguồn dinh dưỡng tốt cho trẻ. Cách duy nhất để xử trí dị ứng đạm sữa bò là để trẻ tránh hoàn toàn sữa bò và những chế phẩm từ sữa bò khỏi chế độ ăn.
Tuy nhiên, nếu trong trường hợp không có sữa mẹ thì có thể cho trẻ sử dụng sữa công thức chứa đạm thủy phân tích cực từ 2 – 4 tuần. Sau thời gian trên nếu tình hình dị ứng được cải thiện thì cho trẻ thử lại sữa công thức thông thường từ đạm sữa bò. Nếu lại xuất hiện triệu chứng dị ứng sữa bò thì tiếp tục duy trì công thức sữa thủy phân toàn phần ít nhất từ 6 tháng – 12 tháng. Đây là loại sữa đã được kiểm nghiệm lâm sàng về độ an toàn, mức độ dinh dưỡng và được được đề nghị sử dụng trong điều trị dị ứng đạm sữa bò trong thời gian dài.
Sữa công thức chứa đạm thủy phân tích cực chứa đủ hàm lượng DHA (17mg/100kcal) và ARA (34mg/100kcal) cần thiết cho sự phát triển của não bộ, thị lực và hệ miễn dịch của trẻ.
Một điểm đáng lưu ý là tình trạng dị ứng đạm sữa bò chỉ mang tính chất tạm thời và hầu hết sẽ khỏi khi trẻ từ 1 đến sau 3 tuổi. Khi trẻ được 1 tuổi hoặc tùy vào tình trạng của trẻ, có thể cân nhắc dùng lại các sản phẩm dinh dưỡng chứa đạm sữa bò nguyên vẹn. Nếu không thấy phản ứng nào xảy ra, trẻ có thể bắt đầu lại chế độ ăn bình thường với sữa bò và những chế phẩm từ sữa.
- Dinh dưỡng phòng tránh dị ứng đạm sữa bò ở trẻ
Phương pháp phòng tránh dị ứng đạm sữa bò, đặc biệt là dị ứng đạm sữa bò ở trẻ sơ sinh hiện nay là nuôi con bằng sữa mẹ.
Bởi vì sữa mẹ có đầy đủ chất dinh dưỡng và bảo vệ trẻ khỏi nguy cơ bị dị ứng thức ăn. Ngoài ra sữa mẹ còn có những thành phần bảo vệ cho hệ tiêu hóa còn non nớt của trẻ trước các chất lạ như đạm có nguồn gốc từ thực phẩm.
Đối với những người không có khả năng nuôi con bằng sữa mẹ, hoặc không đủ sữa và trẻ thuộc vào nhóm có nguy cơ dị ứng thì người mẹ nên cho trẻ sử dụng thêm loại sữa công thức đạm thủy phân một phần. Công thức pHE-W đóng một vai trò quan trọng trong phòng ngừa dị ứng ở trẻ em.
Cần khuyến cáo các bậc cha mẹ khi thấy dấu hiệu trẻ bị đị ứng, phải đưa đến cơ sở y tế để được làm xét nghiệm và chẩn đoán xác định dị ứng đạm sữa bò sớm, từ đó có cách đối phó với tình trạng này. Bên cạnh đó, việc ăn uống kiêng đạm sữa bò và bú sữa mẹ cũng góp phần quan trọng trong việc phòng tránh trẻ mắc phải đị ứng đạm sữa bò.
VnaMedical-AI là công ty Công nghệ Y tế hàng đầu tại Việt Nam, được đầu tư bởi VNA JSC. Tại VnaMedical-AI, chúng tôi đang tạo nên một cuộc cách mạng trong chăm sóc sức khỏe với sức mạnh của Trí tuệ nhân tạo (AI).
– Kỹ thuật chuyên sâu: VnaMedical đã triển khai thành công nhiều kỹ thuật chuyên sâu, hiện đại giúp việc điều trị các vấn đề dinh dưỡng trong Nhi khoa cũng như ở người trưởng thành hiệu quả hơn. Đặc biệt là giải pháp trí tuệ nhân tạo VnaMedical-AI do VNA JSC phát triển, AI đã đạt tiêu chuẩn thực nghiệm lâm sàng Việt Nam và một số quốc gia mà VNA là đối tác phát triển như: Singapore, Mỹ, Nhật Bản…
– Quy tụ đội ngũ y bác sĩ về Nhi khoa, Dinh dưỡng: gồm các chuyên gia có trình độ chuyên môn cao (giáo sư, phó giáo sư, tiến sĩ, thạc sĩ), giàu kinh nghiệm, từng công tác tại các bệnh viện lớn. Các bác sĩ đều được đào tạo bài bản, chuyên nghiệp, có tâm – tầm, am hiểu tâm lý trẻ. Bên cạnh các bác sĩ chuyên khoa Nhi trong nước, khoa Nhi còn có sự tham gia của các chuyên gia nước ngoài (Nhật Bản, Singapore, Úc, Mỹ) luôn tiên phong áp dụng những phác đồ điều trị mới nhất và hiệu quả nhất.
– Chăm sóc chuyên nghiệp: Ngoài việc thấu hiểu tâm lý trẻ, VnaMedical.com còn đặc biệt quan tâm đến việc phát triển ứng dụng công nghệ cao (AI, Cloud, Bigdata..) vào y tế với mong muốn nâng cao chất lượng điều trị và hiệu quả khám chữa bệnh.
Hãy thường xuyên truy cập website VnaMedical.com và cập nhật những thông tin hữu ích để chăm sóc cho bé và cả gia đình nhé.
Nguồn tham khảo: Bộ Y tế, viện Dinh dưỡng Quốc gia, Đại học Y Hà Nội
