Bài viết được tham vấn chuyên môn cùng ThS. Hùng Lê – Tốt nghiệp Thạc sỹ Dinh dưỡng tại Đại học Y Hà Nội, hiện là Giảng viên, CEO & Co-Founder Công ty CP công nghệ trí tuệ nhân tạo VNA (chủ quản của công ty TNHH dịch vụ y tế VnaMedical VnaMedical.com)
Lượng natri nạp vào cơ thể tăng cao do thói quen ăn mặn là một trong những nguyên nhân chính gây tăng huyết áp. Khi chúng ta tiêu thụ quá nhiều muối, khiến cơ thể giữ nước nhiều hơn và làm tăng thể tích máu. Sự gia tăng thể tích máu này tạo áp lực lên thành mạch máu, dẫn đến tăng huyết áp.
Ngoài ra, lượng natri dư thừa còn gây rối loạn cân bằng điện giải trong cơ thể, ảnh hưởng đến sự co bóp của tim và mạch máu. Theo thời gian, thói quen ăn mặn kéo dài có thể gây xơ cứng động mạch, làm tăng nguy cơ mắc bệnh cao huyết áp mạn tính. Vì vậy, việc hạn chế lượng muối trong chế độ ăn uống là một thói quen quan trọng để phòng ngừa và kiểm soát huyết áp cao.
Thói quen ăn mặn của người Việt Nam ảnh gây hưởng đến bệnh huyết áp
Nghiên cứu gần đây ước tính lượng muối trung bình tiêu thụ ở Việt Nam là 9,4 g/ngày, gần gấp đôi so với mức 5g/ngày do Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) khuyến nghị. Các sản phẩm thực phẩm bao gồm muối, nước mắm và bột canh chiếm khoảng 70% lượng natri trong chế độ ăn uống.
Thói quen sử dụng nhiều nước mắm, mắm tôm, bột nêm, bột canh và các loại gia vị mặn khác trong khi chế biến và khi ăn góp phần làm tăng lượng natri tiêu thụ hàng ngày. Nhiều món ăn phổ biến như canh chua, các món kho, đồ muối chua cũng chứa lượng muối cao, khiến việc kiểm soát lượng natri nạp vào cơ thể trở nên khó khăn.
Ngoài ra, xu hướng sử dụng thực phẩm chế biến sẵn và đồ ăn nhanh, vốn thường chứa nhiều muối để bảo quản và tăng hương vị, càng làm trầm trọng thêm vấn đề này. Kết quả là, tỷ lệ người bị tăng huyết áp ở Việt Nam ngày càng gia tăng, đặt ra thách thức lớn cho hệ thống y tế và đòi hỏi sự thay đổi trong thói quen ăn uống của người dân.
Dưa chua hay Kim chi được nhiều người Việt Nam cũng như Hàn Quốc ưa chuộng
nhưng lại chứa lượng muối cao
Cơ chế nào của việc ăn mặn dẫn đến tăng huyết áp?
Cơ chế của việc ăn mặn dẫn đến tăng huyết áp là một quá trình phức tạp, liên quan đến nhiều hệ thống trong cơ thể. Đầu tiên, khi chúng ta tiêu thụ quá nhiều muối, nồng độ natri trong máu tăng cao. Để duy trì cân bằng, cơ thể sẽ giữ lại nhiều nước hơn, làm tăng thể tích máu lưu thông.
Sự gia tăng thể tích máu này tạo áp lực lên thành mạch máu, buộc tim phải bơm mạnh hơn để đưa máu đi khắp cơ thể. Đồng thời, lượng natri dư thừa cũng kích thích hệ thống thần kinh giao cảm, làm tăng nhịp tim và co mạch máu, góp phần làm tăng huyết áp.
Ngoài ra, natri còn ảnh hưởng đến hệ thống renin-angiotensin-aldosterone, một cơ chế quan trọng trong điều hòa huyết áp. Khi natri tăng cao, kích thích tuyến thượng thận sản xuất hormone aldosterone, hormone này làm tăng tái hấp thu natri và nước ở thận, tiếp tục làm tăng thể tích máu và huyết áp.
Theo thời gian, việc ăn mặn kéo dài còn có thể gây tổn thương và xơ cứng, làm giảm tính đàn hồi của các mạch máu. Điều này khiến các mạch máu khó giãn nở, dẫn đến tăng huyết áp mạn tính. Cuối cùng, lượng natri cao còn có thể gây rối loạn chức năng nội mô, làm giảm khả năng sản xuất các chất giãn mạch như nitric oxide, góp phần làm tăng huyết áp.
Dấu hiệu tiêu thụ nhiều muối ở bệnh nhân tăng huyết áp thời gian dài
Cơ thể chúng ta chỉ cần một lượng nhỏ natri. Ăn quá nhiều muối có thể dẫn đến đột quỵ, suy tim và huyết áp cao. Vậy làm sao để nhận biết được mình đang hấp thụ quá nhiều muối, đặc biệt là đối với bệnh nhân tăng huyết áp. ThS. Hùng Lê cho biết, một người đang tiêu thụ lượng muối vượt ngưỡng an toàn, nhất là người đang bị tăng huyết áp thường có những dấu hiệu sau:
- Có các biểu hiện tăng huyết áp
Bệnh nhân tiêu thụ nhiều muối trong thời gian dài thường có các biểu hiện rõ ràng của tăng huyết áp. Các dấu hiệu thường gặp là đau đầu, đau mỏi vai gáy, chóng mặt, ù tai, đặc biệt là vào buổi sáng.
Trong một số trường hợp, người bệnh có thể gặp các vấn đề về thị lực như nhìn mờ hoặc có đốm đen trong tầm nhìn. Ngoài ra, người bệnh có thể cảm thấy mệt mỏi, khó thở khi gắng sức, đau ngực, là những dấu hiệu cảnh báo của tình trạng huyết áp cao kéo dài.
- Thường xuyên khát nước
Tiêu thụ nhiều muối khiến bệnh nhân tăng huyết áp thường xuyên cảm thấy khát nước. Đây là phản ứng tự nhiên của cơ thể nhằm duy trì cân bằng điện giải khi nồng độ natri trong máu tăng cao. Cảm giác khát nước có thể xuất hiện ngay cả khi thời tiết không quá nóng hoặc người bệnh không vận động nhiều. Tình trạng này có thể dẫn đến việc uống nhiều nước hơn bình thường, nhưng không giải quyết được vấn đề cơ bản là lượng muối dư thừa trong cơ thể.
- Cảm giác thèm đồ mặn
Nhìn qua thì có vẻ là nghịch lý vì những người tiêu thụ nhiều muối lại thường có cảm giác thèm đồ mặn. Nguyên nhân có thể do cơ thể đã quen với vị mặn, khiến các món ăn bình thường trở nên nhạt.
Người bệnh có xu hướng thêm muối vào thức ăn hoặc ưu tiên chọn các món ăn có vị mặn đậm đà hơn. Thói quen này tạo ra một vòng luẩn quẩn, làm trầm trọng thêm tình trạng tăng huyết áp và khiến việc kiểm soát bệnh trở nên khó khăn hơn.
- Bị đầy hơi
Sử dụng quá nhiều muối có thể gây ra tình trạng đầy hơi ở bệnh nhân tăng huyết áp. Natri dư thừa làm cơ thể khát nên uống nhiều nước gây chướng bụng và khó chịu ở vùng bụng, đặc biệt là sau khi ăn.
- Có biểu hiện sưng phù
Sưng phù là một dấu hiệu thường gặp ở bệnh nhân tăng huyết áp tiêu thụ nhiều muối trong thời gian dài. Phù thường xuất hiện ở các chi, đặc biệt là bàn chân, mắt cá chân và bàn tay. Phù có thể nhẹ nhàng hoặc kín đáo. Đây là hậu quả của việc cơ thể giữ nước quá mức do lượng natri cao trong máu và có thể là dấu hiệu của tổn thương thận hoặc suy tim nếu không kiểm soát huyết áp cao kịp thời.
- Tăng cân
Bệnh nhân tăng huyết áp tiêu thụ nhiều muối trong thời gian dài có thể bị tăng cân. Điều này một phần là do cơ thể giữ nước, làm tăng trọng lượng cơ thể. Ngoài ra, thói quen ăn mặn thường đi kèm với việc sử dụng nhiều thực phẩm chế biến sẵn và đồ ăn nhanh giàu calo và chất béo. Tình trạng tăng cân như vậy không chỉ gây áp lực lên hệ tim mạch mà còn làm tăng nguy cơ mắc các bệnh khác như đái tháo đường và bệnh về rối loạn chuyển hóa.
Người bệnh tăng huyết áp thường bị tăng cân do ăn nhiều muối và cơ thể tích nước
Người bị tăng huyết áp ăn bao nhiêu muối là quá nhiều?
Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) khuyến nghị tiêu thụ dưới 5g muối mỗi ngày. Tuy nhiên, hầu hết mọi người đều ăn nhiều hơn mức khuyến nghị. Số liệu mới nhất cho thấy trung bình mỗi người ăn khoảng 9g mỗi ngày.
Hầu hết lượng muối chúng ta ăn đều ẩn trong các loại thực phẩm được chế biến sẵn như bánh mì, bánh quy, ngũ cốc ăn sáng, nước sốt, gia vị… Lượng muối ẩn này chiếm khoảng 75% lượng muối chúng ta ăn, 25% còn lại thường được thêm vào khi nấu ăn hoặc khi ăn.
Một số mẹo để hạn chế ăn mặn ở bệnh nhân bị tăng huyết áp
Để giúp kiểm soát lượng muối tiêu thụ mỗi ngày, bệnh nhân tăng huyết áp có thể áp dụng một số mẹo sau:
- Hạn chế nêm nếm các gia vị nhiều muối khi nấu ăn
Khi nấu ăn, người bị tăng huyết áp nên giảm lượng muối và các gia vị chứa nhiều natri như nước mắm, bột ngọt hoặc nước tương. Thay vào đó, có thể sử dụng các phương pháp nấu nướng giúp tăng hương vị tự nhiên của thực phẩm như luộc, hấp hoặc xào nhanh. Đồng thời, nên tránh thêm muối vào thức ăn đã nấu chín trên bàn ăn.
- Chọn các thực phẩm tươi ít phải chế biến
Sử dụng các thực phẩm tươi sống là một cách hiệu quả để giảm lượng muối tiêu thụ hàng ngày. Rau củ quả, thịt tươi và các loại hạt không qua chế biến thường chứa rất ít natri tự nhiên. Tự chuẩn bị bữa ăn từ nguyên liệu tươi sống sẽ giúp kiểm soát tốt hơn lượng muối đưa vào cơ thể.
- Chọn thực phẩm ít muối
Khi mua các sản phẩm đóng gói, người bị tăng huyết áp nên đọc kỹ nhãn dinh dưỡng và chọn các sản phẩm có ghi “ít muối” hoặc “giảm muối”. Nên so sánh lượng natri giữa các sản phẩm cùng loại và chọn loại có hàm lượng natri thấp nhất.
- Thay thế muối bằng các gia vị tự nhiên
Sử dụng các loại thảo mộc và gia vị tự nhiên là cách tuyệt vời để tăng hương vị cho món ăn mà không cần dùng muối. Các loại gia vị như tỏi, gừng, nghệ, tiêu, ớt, chanh, giấm, húng quế đều có thể mang lại hương vị đậm đà cho món ăn. Sử dụng đa dạng các loại gia vị tự nhiên không chỉ giúp giảm muối mà còn mang lại nhiều lợi ích sức khỏe khác.
- Chuẩn bị thực đơn ăn kiêng dành cho người bị tăng huyết áp
Lập kế hoạch cho các bữa ăn trong tuần là cách hiệu quả để kiểm soát lượng muối tiêu thụ. Nên ưu tiên nhiều rau xanh, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt và protein nạc như cá, thịt gia cầm, đậu. Bên cạnh đó, nên áp dụng các phương pháp nấu ăn lành mạnh như hấp, luộc, nướng thay vì chiên rán, nướng.
- Hạn chế ăn các loại thức ăn nhanh, chế biến sẵn
Thức ăn nhanh và thực phẩm chế biến sẵn thường chứa lượng muối cao để tăng hương vị và kéo dài thời gian bảo quản. Vì vậy, người bị tăng huyết áp nên hạn chế tối đa việc sử dụng các loại thực phẩm này. Thay vào đó, nên ưu tiên nấu ăn tại nhà, sử dụng nguyên liệu tươi sống.
Nên kiểm soát tốt lượng muối trong khi chế biến món ăn
Người bệnh tăng huyết áp có thói quen ăn mặn nên thăm khám định kỳ
Người bệnh tăng huyết áp có thói quen ăn mặn cần đặc biệt chú ý đến việc thăm khám định kỳ để theo dõi tình trạng sức khỏe. Nhờ đó, bác sĩ có thể theo dõi sát sao và đánh giá mức độ ảnh hưởng của chế độ ăn mặn đối với huyết áp và các chỉ số sức khỏe khác. Dựa vào tình trạng sức khỏe tổng thể và mức tăng huyết áp của mỗi bệnh nhân, bác sĩ có thể tư vấn chi tiết hơn về chế độ ăn uống cũng như những điều chỉnh cần thiết trong lối sống hằng ngày giúp cải thiện bệnh.
VnaMedical-AI là công ty Công nghệ Y tế hàng đầu tại Việt Nam, được đầu tư bởi VNA JSC. Tại VnaMedical-AI, chúng tôi đang tạo nên một cuộc cách mạng trong chăm sóc sức khỏe với sức mạnh của Trí tuệ nhân tạo (AI).
– Kỹ thuật chuyên sâu: VnaMedical đã triển khai thành công nhiều kỹ thuật chuyên sâu, hiện đại giúp việc điều trị các vấn đề dinh dưỡng trong Nhi khoa cũng như ở người trưởng thành hiệu quả hơn. Đặc biệt là giải pháp trí tuệ nhân tạo VnaMedical-AI do VNA JSC phát triển, AI đã đạt tiêu chuẩn thực nghiệm lâm sàng Việt Nam và một số quốc gia mà VNA là đối tác phát triển như: Singapore, Mỹ, Nhật Bản…
– Quy tụ đội ngũ y bác sĩ về Nhi khoa, Dinh dưỡng: gồm các chuyên gia có trình độ chuyên môn cao (giáo sư, phó giáo sư, tiến sĩ, thạc sĩ), giàu kinh nghiệm, từng công tác tại các bệnh viện lớn. Các bác sĩ đều được đào tạo bài bản, chuyên nghiệp, có tâm – tầm, am hiểu tâm lý trẻ. Bên cạnh các bác sĩ chuyên khoa Nhi trong nước, khoa Nhi còn có sự tham gia của các chuyên gia nước ngoài (Nhật Bản, Singapore, Úc, Mỹ) luôn tiên phong áp dụng những phác đồ điều trị mới nhất và hiệu quả nhất.
– Chăm sóc chuyên nghiệp: Ngoài việc thấu hiểu tâm lý trẻ, VnaMedical.com còn đặc biệt quan tâm đến việc phát triển ứng dụng công nghệ cao (AI, Cloud, Bigdata..) vào y tế với mong muốn nâng cao chất lượng điều trị và hiệu quả khám chữa bệnh.
Hãy thường xuyên truy cập website VnaMedical.com và cập nhật những thông tin hữu ích để chăm sóc cho bé và cả gia đình nhé.
